داروی ضد سرطان دوکسوربیسین لیپوزومال با فناوری نانوفناوری برای نخستین بار در ایران و دومین بار در جهان به تولید انبوه رسید.این دارو برای درمان انواع سرطان کاربرد دارد و تولید آن با فناوری نانو و به شکل لیپوزومال 2 ویژگی عمده دارد که اولا سبب کاهش عوارض عمومی و مسمومیت قلبی می شود. ثانیا میزان نفوذ آن به بافت سرطانی بدن افزایش و در عین حال میزان نفوذ آن به بافت های سالم بدن کاهش می یابد.
بخش هایی از گفت‌وگوی خبرگزاری فارس با مجری اصلی این طرح را در ادامه:
*فارس: به نظر شما واقعاً دست‌یابی به فناوری نانو در گذشته اصلا نبوده است یا اینکه کمتر به آن توجه می‌شد؟
*جعفری: ببینید، نانو از سالیان قبل هم وجود داشته است، به این معنی که
توجه به این فناوری در سال‌های گذشته بوده ولی با این اسم یعنی نانو رایج و
متداول نبوده است. من خودم در سال ۱۳۷۷ که مدرک دکترای تخصصی P.H.D
داروسازی را از کانادا دریافت کردم، در آن موقع روی سیستمی که کار می‌کردم
واقعاً کار من در زمینه نانو (در مقیاس بسیار بسیار ریز) بود ولی در آن
موقع به این فناوری نانو نمی‌گفتند ولی نفس عمل و حقیقت عمل این بود که در
زمینه نانو ما کار می‌کردیم. یعنی می‌خواهم بگویم توجه به خصوصیت و کار
کردن در زمینه نانو وجود داشت هر چند که اسم واژه نانو هنوز متداول و رایج
نبود. فکر می‌کنم حدوداً ۱۰ یا ۱۵ سال اخیر است که کلمه نانو رایج و مصطلح
شده است.
* فارس: در رابطه با این طرح ملی که شما به عنوان مجری اصلی آن فعالیت کرده‌اید بطور خلاصه توضیح دهید؟
*جعفری: این طرح یک طرح ملی با عنوان تولید نخستین فرآورده نانو داروئی
تزریقی ضد سرطان در خاورمیانه است. محصولی که تولید شده است با نام تجاری
سینادوکوزوم (sina Doxosome) است که از نظر فرمولاسیون و خصوصیات فیزیک و
شیمیایی دقیقاً مشابه نمونه خارجی آن است. سینادوکسوزوم در واقع نانو
لیپوزوم‌های حاوی داروی ضد سرطان دوسوروبیسین است که با مکانیسم افزایش
نفوذپذیری و نگهداری، بافت تومور سرطانی را مورد هدف قرار می‌دهد و سبب
افزایش تاثیرگذاری و کاهش عوارض جانبی دارو به‌ویژه کاهش سمیت قلبی آن
می‌شود.
* فارس: چگونه شما و همکارانتان به فکر تولید این فرآورده نانو دارویی در کشور افتادید؟
* جعفری: من از سال ۱۳۷۷ که دکترای P.H.D را در کشور کانادا به اتمام
رساندن به فکر تولید این دارو در کشور عزیزم ایران افتادم، در آن زمان این
دارو با نام تجاری «اکسیل» به بازار آمده بود. ورود این دارو از خارج از
کشور به داخل ایران واقعاً هزینه‌های زیادی را به کشور تحمیل می‌کرد؛ در
سال ۱۳۸۷ با همکاران در ستاد ویژه توسعه فناوری نانو وابسته به نهاد ریاست
جمهوری صحبتی شد و طرح تولید این دارو به روش فناوری نانو در آنجا مطرح شد.
خوشبختانه دوستان به اهمیت این موضوع و محاسن مختلفی که این طرح داشت،
وقوف کامل پیدا کردند و پس از تصویب طرح و انجام مقدمات اجرایی و اداری آن و
کسب موافقت‌نامه‌های لازم، این طرح در شرکت دانش‌بنیان «اکسیر نانو سینا» و
با حمایت ستاد ویژه توسعه فناوری‌های نانو ریاست جمهوری مراحل تولید آن
انجام گرفت. البته باید عرض کنم که از سال ۱۳۸۷ تا سال ۱۳۹۰ بمدت حدوداً سه
سال، مقدمات تولید، اخذ مجوزهای لازم و سایر مراحل مربوطه که هماهنگی‌های
زیادی را شامل می‌شود انجام شد و فاز اولیه تولید این فرآورده نانوداروئی
در شهریور ماه سال ۱۳۸۹ با دریافت مجوز اولین سری ساخت در معاونت غذا و
داروی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی شروع شد.
* فارس: به اختصار در مورد این دارو مقداری توضیح دهید؟
* جعفری: اگر بخواهم کاملاً در مورد این دارو صحبت کنم از حوصله این
گفت‌وگو خارج است اما به طور خلاصه باید بگویم که قبلاً تولید این دارو فقط
در انحصار چند شرکت خارجی بوده است، اما اینجانب و همکارانمان توانستیم به
دانش فنی تولید این فرآورده دست پیدا کنیم. این دارو برای درمان سرطان
تخمدان، سرطان سینه و سرطان کاپوسی سارنوما در بیماران مبتلا به HIV و
بسیاری از سرطان‌های دیگر استفاده می‌شود. این نانو دارو با نام تجاری سینا
دوکوزوم در ایران تولید و با قیمت بسیار پایین‌تر نسبت به نمونه‌های خارجی
آن عرضه می‌شود. این فرآورده به دلیل دارا بودن اندازه ذره‌ای ۱۰۰ نانومتر
قادر است بافت تومور را هدف قرار دهد و از بین ببرد.
* فارس: به نظر شما که مجری اصلی این طرح بوده‌اید، مزیت‌ها و و محاسن تولید این دارو در ایران چیست؟
* جعفری: چندین خصوصیت و مزیت مهم این داروی تولیدی دارد: ابتدا باید عرض
کنم که این فرآورده نانو دارویی در نظر فرمولاسیون و خصوصیات فیزیک و
شیمیایی دقیقاً مشابه نوع خارجی آن است. این فرآورده به دلیل دارا بودن
اندازه ذره‌ای ۱۰۰ نانو متر قادر است بافت تومور را مورد هدف قرار دهد. این
داروی تولیدی داخل کشور می‌تواند سبب افزایش تأثیر و کاهش عوارض جانبی و
به خصوص کاهش سمیت (مسمویت) قلبی شود و می‌توان گفت که کفایت درمان افزایش
می‌یابد و در واقع اثر بخشی آن و انتخاب‌گری این نانو دارو به گونه‌ای است
که برای بیماران سرطانی در مراحل آخر یکی از امید‌ها است.
از نظر اقتصادی این دارو دارای مزیت مناسبی نسبت به نمونه خارجی آن است
زیرا قیمت غیر رسمی نمونه خارجی این دارو در ایران در حدود ۶۲۴۰۰۰ تومان
برای دوز ml10 / mg20 و ۱۵۲۵۰۰۰ تومان برای دوز ml25/ mg50 به ازای هر ویال
است. در صورتیکه با تولید انبوه این فرآورده نانو دارویی در کشور، این
دارو با قیمت ارزان‌تر به دست نیازمندان خواهد رسید که هم از نظر اقتصادی
برای بیماران مناسب‌تر است و هم علاوه بر خودکفایی دارویی کشور، سبب
صرفه‌جویی ارزی در کشور است.
ولی به نظر من از همه اینها مهم‌تر این است که ما موفق به تولید فرآورده
دارویی شدیم که فناوری تولید آن خیلی پیچیده است و کار بسیار سختی می‌باشد.
وقتی ما بتوانیم این نوع فرآورده‌ها را که مبتنی بر فناوری نانو است را در
کشور تولید نماییم مسلماً سایر فرآورده‌های نانویی را هم خواهیم توانست
تولید کنیم. زیرا ما مسلط به استفاده از فناوری نانو شده‌ایم و سایر مراحل
تقریباً مشابه است. پس تولید این نانو دارو از لحاظ علمی، اقتصادی، پزشکی،
خودکفایی دارویی، صرفه‌جویی ارزی و از همه مهم‌تر تسلط به فناوری نانو در
تولید این قبیل داروها برای کشور حائز اهمیت است.